Zajęcia online to ciągle nowość (choć już nieco względna), toteż wciąż przysparza wielu problemów. Nie tylko prowadzenie lekcji, lecz również kłopoty, które powoduje cyberprzemoc, a czasem zwykłe psikusy uczniów/ wychowanków, z którymi nie zawsze umiemy sobie dać radę. Specjalista od informatyki, p. Bogdan Malisz, postarał się opracować krótki przewodnik, który zapewne wiele może pomóc.
Cyberprzemoc i tzw. rajdowanie lekcji online
Zdalne nauczanie to nowość, z którą mamy do czynienia od kiedy nasze życie za sprawą pandemii przeniosło się w świat wirtualny. Rozpoczęcie edukacji online to test dla nauczycieli, uczniów i rodziców, niosący za sobą sporo stresu. Z dnia na dzień wszyscy musieliśmy odnaleźć się w nowej rzeczywistości i radzić sobie z problemami i wyzwaniami technicznymi i emocjonalnymi. Gdy wydaje się nam, że wszystko udało się zorganizować, lepiej lub gorzej, pojawia się kolejny problem – cyberprzemoc.
„Rajdy” na e-lekcje, bo tak się nazywa ta działalność, to dołączanie do lekcji i uniemożliwianie jej przeprowadzenia. Osoby trzecie dołączają do lekcji online i zaburzają je w karygodny sposób. Wiele nagrań „rajdów” opublikowanych jest na Youtubie, na Facebooku lub Instagramie. Podczas takiego „rajdu” dochodzi do puszczania głośnej muzyki, wyzywania nauczycieli, wysyłania obraźliwych zdjęć lub gifów oraz ogólnej dezorganizacji zajęć. Nauczyciele są niestety bezradni, bo często to sami uczniowie udostępniają linki do lekcji z prośbą o urządzenie „rajdu” dla zabawy. W jednym z przypadków, dzieci przebywające na takiej lekcji, zamiast materiałów przygotowanych przez nauczyciela zobaczyły film pornograficzny. O zajściu musiała zostać poinformowana prokuratura, gdyż udostępnienie treści pornograficznych osobom nieletnim jest zabronione.
Nierzadko nauczyciele i uczniowie są nagrywani przez cyberchuliganów, a następnie wyśmiewani i przedrzeźniani w sieci. Często cyberprzestępcy wykorzystują też dostęp do prywatnych kont nauczycieli i uczniów w mediach społecznościowych, poprzez które przekazywane są materiały dydaktyczne, i upubliczniają osobiste, intymne informacje.
Istnieje kilka sposobów walki z cyberbprzemocą, czyli z nękaniem z wykorzystaniem Internetu, oraz trollowaniem (tzw. „rajdowaniem” lekcji i nauczycieli). Należałoby zacząć od wyboru bezpiecznych narzędzi do prowadzenia lekcji online, wprowadzeniu zasad prowadzenia zajęć online oraz uświadomienia uczniom i ich rodzicom, że upublicznianie czyjegoś wizerunku bez jego zgody oraz wyśmiewanie innych w sieci jest w świetle prawa przestępstwem i że za łamanie zasad grożą surowe konsekwencje. Należy też szybko reagować na przejawy cyberprzemocy.
Wybór bezpiecznych narzędzi do prowadzenia lekcji online.
Na co zwracać uwagę przy wyborze platformy współpracy online? Po pierwsze na funkcje, które pozwolą sprawnie uruchomić i kontrolować proces nauczania, pozwalające m.in. na włączanie/wyłączanie mikrofonów i ekranów uczestnikom spotkania, rezerwacji zaplanowanego lub zamykanie prowadzonego spotkania (prowadzący decyduje, czy nową osobę dołączyć, czy nie), blokowanie możliwości udostępniania pulpitów bez zgody nauczyciela, nagrywanie lekcji (aby mogły z niej skorzystać także osoby nieobecne). Po drugie dobrze byłoby, gdyby system automatycznie przypisywał spotkaniom i ich uczestnikom indywidualne identyfikatory i hasła. Przydaje się też funkcja podnoszenia wirtualnej ręki, kiedy uczestnik chce zabrać głos. Wreszcie istotne jest też szyfrowanie danych przesyłanych między uczestnikami, aby później nie okazało się, że nagrania gdzieś wyciekły i są rozpowszechniane np. w zmienionej formie. Jest kilka platform współpracy, które spełniają takie warunki, np. Cisco Webex, w której szczególnie zadbano o bezpieczeństwo rozwiązania, jeśli mają z niego korzystać uczniowie czy studenci.
Sama technologia to jedno, ale najważniejsze są indywidualne kompetencje. Jeśli ktoś nagle pojawia się w grupie i prosi na przykład o udostępnienie mu roli prowadzącego, bo podaje się za przedstawiciela producenta oprogramowania platformy, nie powinniśmy dać się nabrać. Żadna z szanujących się firm komunikacji online nie wymaga od swoich klientów takiego dostępu do spotkania czy innych danych poufnych. To taka cyfrowa wersja „metody na wnuczka” albo phishing, czyli „łowienie” naiwnych internautów (przestępcy zazwyczaj podsuwają nam jakąś przynętę) – bądźmy zatem ostrożni i podejrzliwi w takich sytuacjach.
Z bezpieczeństwem wiąże się jeszcze jedna kwestia, jak dotąd jednak nierozwiązana systemowo przez instytucje oświatowe. Uczeń, który dołącza do spotkania online powinien mieć włączoną kamerkę, choćby po to, aby umożliwić jego identyfikację oraz aby nauczyciel mógł monitorować udział w lekcji. Niestety w większości szkół nie zdecydowano się na przyjęcie zasad uczestnictwa w e-lekcji i stąd wiele głosów nauczycieli, którzy do końca nie byli pewni czy ich uczniowie rzeczywiście biorą udział w zajęciach, czy zajmują się w tym czasie czymś innym (czyli symulują). Utrudniona identyfikacja uczestników spotkania online nie sprzyja zwiększaniu bezpieczeństwa zajęć online. Chociaż są już w Polsce takie szkoły, które przyjęły, że jeśli uczeń ma wyłączoną kamerkę, to uznaje się go za nieobecnego na zajęciach. Może to rozwiązanie warte wprowadzenia na szerszą skalę.
Ustalenie zasad lekcji online.
Kolejną kwestią jest profilaktyka, która uwzględnia nową sytuację. Jeżeli nauczyciele prowadzą zajęcia w sieci, to powinni ustalić zasady takich zdalnych lekcji. Poza problemem przemocy wymierzonej w nauczycieli w sieci, w nowej odsłonie pojawił się także problem przemocy rówieśniczej. Aby temu zapobiegać należy ustalić zasady komunikacji i kultury, które powinny być przestrzegane. Chodzi też o wskazanie takich zachowań, które są zabronione, nielegalne, łamią regulaminy i mogą być przestępstwem.
Przykładowy zestaw zasad:
• Przed każdymi zajęciami wyłączamy wszystko, co mamy na komputerze lub komórce. To, co dzieje się w tle może nas po prostu rozpraszać i przeszkadzać w uczestnictwie w zajęciach. Seriale, portale, gry – możemy się nimi zająć po lekcji online.
• Ekrany to teraz nasza klasa online – podobnie jak w szkole podczas lekcji, również tutaj NIE odzywamy się do siebie wulgarnie, nie wyśmiewamy innych, nie krytykujemy, nie obrażamy.
• Logujemy się zawsze swoim imieniem i nazwiskiem, nie podszywamy się pod nikogo innego, nie zmieniamy nicków w czasie lekcji. Dzięki temu będę wiedzieć, że Ty to Ty.
• Link i hasło do lekcji online jest indywidualne dla każdej klasy. Dla bezpieczeństwa wszystkich uczestników lekcji nie podajemy nikomu spoza klasy hasła dostępu do naszych zajęć.
• Lekcji nie wolno nagrywać, fotografować, robić printscreenów i upubliczniać. Złamanie tej ważnej zasady wiąże się nie tylko wykluczeniem z lekcji, ale też z konsekwencjami prawnymi.
• Głos na zajęciach zabieramy po kolei. Jest to ustalone przez osobę, która prowadzi zajęcia lub przez Was – poprzez zgłoszenia się do odpowiedzi.
• Nie podnosimy na siebie głosu. Ani mówiąc przez komunikator, ani w trakcie aktywności na forach -NIE PISZ CAPS LOCKIEM.
• Widzicie coś, co Was niepokoi? Reagujcie i informujcie mnie o tym.
• Zajęcia online wymagają od nas wszystkich skupienia. Szanujmy swój czas i koncentrujmy się na tym, co dzieje się na zajęciach. Jeśli zajęcia będą zakłócane, mogę wyciszać klasę i dać dostęp do mikrofonu tylko wskazanym uczniom.
Reagowanie na cyberprzemoc
Trzeba też szybko reagować na wszelkie objawy cyberprzemocy. Nauczyciele powinni o negatywnych zjawiskach informować dyrekcję, incydenty zgłaszać administratorowi platformy internetowej. Jeśli dana sytuacja dotyczy uczniów, to powinni być oczywiście informowani ich rodzice. Dopiero w dalszej kolejności należałoby zastanowić się nad ewentualnym zgłoszeniem sprawy do organów ścigania.
Dobre praktyki pomagające zachować bezpieczeństwo danych podczas lekcji online
1. Na bieżąco aktualizuj systemy operacyjne.
2. Systematycznie aktualizuj programy antywirusowe, antymalware i antyspyware.
3. Regularnie skanuj stacje robocze programami antywirusowymi, antymalware i antyspyware.
4. Pobieraj oprogramowanie wyłącznie ze stron producentów.
5. Nie otwieraj załączników z nieznanych źródeł dostarczanych poprzez korespondencję elektroniczną.
6. Nie zapamiętuj haseł w aplikacjach webowych.
7. Nie zapisuj haseł na kartkach.
8. Nie używaj tych samych haseł w różnych systemach informatycznych.
9. Zabezpieczaj serwery plików czy inne zasoby sieciowe.
10. Zabezpieczaj sieci bezprzewodowe – Access Point.
11. Dostosuj złożoność haseł odpowiednio do zagrożeń.
12. Unikaj wchodzenia na nieznane czy przypadkowe strony internetowe.
13. Nie loguj się do systemów informatycznych w przypadkowych miejscach z niezaufanych urządzeń lub publicznych niezabezpieczonych sieci Wi-Fi.
14. Wykonuj regularne kopie zapasowe.
15. Korzystaj ze sprawdzonego oprogramowania do szyfrowania e-maili lub nośników danych.
16. Szyfruj dane przesyłane pocztą elektroniczną.
17. Szyfruj dyski twarde w komputerach przenośnych.
18. Przy pracy zdalnej korzystaj z szyfrowanego połączenia VPN.
19. Odchodząc od komputera, blokuj stację komputerową.
20. Nie umieszczaj w komputerze przypadkowo znalezionych nośników USB. Może znajdować się na nich złośliwe oprogramowanie.
Opracował Bogdan Malisz
Źródła:
https://www.uodo.pl
https://www.edunews.pl/nowoczesna-edukacja/e-learning/5078-zadbaj-o-bezpieczenstwo-lekcji-online
https://www.cyfrowobezpieczni.pl/
Poradnik dla nauczycieli – Bezpieczne korzystanie z platform do zdalnej edukacji – Ministerstwo Cyfryzacji
Jak bezpiecznie prowadzić lekcje online? – Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów – Rzecznik Praw Obywatelskich
